In 1953 werd de Schijf van vijf geïntroduceerd. De schijf van vijf. Wie kent hem niet? De schijf van vijf werd in het leven geroepen om mensen meer inzicht te laten krijgen over het eten en drinken dat ze tot zich namen en de relatie tussen voeding en gezondheid. Althans, dat is wat ons verteld werd. Waarom hadden we behoefte aan een pamflet, opgesteld door een instantie die ons kon vertellen wat gezonde voeding was en wat we beter konden laten staan? Wat veranderde er in de periode voorafgaande aan 1953? Waarom moesten de mensen het eigen vermogen te bepalen wat gezonde voeding was laten varen en blind afgaan op een 'model'? Waarom hadden 'we' de Schijf van vijf nodig?
Laten we eens kijken hoe de eerste schijf van vijf er uit zag.
Onder de vijf afgebeelde productgroepen staat het volgende:
Iedere dag: Bruin- of roggebrood of graanproducten
Boter of margarine én levertraan voor de jeugd en de aanstaande moeder
Elke maaltijd: Melk of yoghurt of karnemelk of melkgerecht
Iedere dag: Groenten en fruit en aardappelen
Kaas én vlees of vis of ei of peulvruchten
De eerste schijf van vijf werd ons voorgeschoteld in 1953. Dit waren de naoorlogse jaren. Het advies van deze schijf van vijf was voornamelijk bedoeld om mensen aan te laten sterken na de oorlog. De vijf productgroepen bestaan als we het objectief analyseren uit de producten die het meest voorhanden waren in die tijd. Zuivel speelt duidelijk een hoofdrol: melk, karnemelk, yoghurt, kaas, margarine, boter. En melk of yoghurt of karnemelk of een melkgerecht werd aangeraden bij elke maaltijd te nuttigen. Dit advies kun je je vandaag de dag niet meer voorstellen. Dit komt omdat er veel factoren zijn bijgekomen als we spreken in de termen gezonde voeding.
In voorgaande artikelen hebben we het al gehad over de toenemende vervuiling van ons eten. Dit speelt een hele grote rol in het wel of niet kunnen kiezen van voeding die gezond is of niet. In 1953 werd voedsel veel minder sterk bewerkt dan nu het geval is. We kunnen dus met enige zekerheid zeggen dat de kwaliteit van melk uit 1953 onvergelijkbaar is met de melk van nu. Denk aan de mechanisatie van melkproductie, het gebruik van kunstmest, de kwaliteit van het veevoer, krachtvoer etc. Allemaal aspecten die bijdragen aan de kwaliteit van de melk of het gebrek daaraan. Een andere factor die om de hoek komt kijken is dat we producten in die tijd vaak direct van de boer of slager kochten. Zonder tussenkomst van een 'verwerker', verpakker' of 'conserveermiddel'. De producten gingen van hand tot hand. Terwijl ze tegenwoordig van lopende band naar lopende band gaan en van container naar pallet.
Saillant detail is dat de eerste supermarkt in het jaar 1953 is geopend door toenmalig Dirk van den Broek. Hetzelfde jaar als het affiche van de allereerste schijf van vijf. De oprichting van de eerste supermarkt is in onze ogen een cruciaal moment geweest in het verlies van besef waar ons eten en drinken vandaan komt. Niet alleen dat, ook het besef dat voedsel dat dagen langer 'onderweg' is. Niet perse van boer naar supermarkt, maar van het moment dat het geproduceerd is, melk wordt gemolken, tot het moment dat het verkocht wordt aan de consument. Die overbrugging vraagt vaak om een manier van conserveren van het product zodat het niet direct bedorven is wanneer men het thuis wil nuttigen. Denk aan pasteuriseren of steriliseren.
Volvoed ziet een sterke relatie tussen opkomst van supermarkten, de wens om producten beter en langer te kunnen conserveren om het langer aan mensen aan te kunnen bieden zonder de kans op bedorven handelswaar. Met een solide kans op een hogere omzet omdat de kans dat het verkocht wordt, al is dat dagen later, groter is naar mate de periode dat het product in het schap gepresenteerd wordt langer is. En met de eerdergenoemde wens van het beter en langer conserveren kwamen de additieven, E-nummers en genetisch gemanipuleerde toevoegingen.
Terug naar de schijf van vijf. De schijf die vandaag de dag geadviseerd wordt door het voedingscentrum ziet er als volgt uit;
Wat ons daarin opvalt is het aandeel dat weggelegd is voor de productgroep die in 1953 zo prominent aanwezig was. Zuivel en zuivelproducten. Het aandeel zuivelproducten is aanzienlijk kleiner geworden. Als het voedingsadvies zo drastisch kan veranderen dan moeten we toch ook de vraag stellen waarom ze ooit het advies zo stellig hebben gegeven? Blijkbaar is niets in steen gebeiteld en kan men helemaal geen advies geven als dat advies onderhevig is aan wetenschappelijke ontdekkingen en voortschrijdend inzicht. Zodoende zou Volvoed adviseren om doordacht om te springen met de schijf van vijf.
Bij het zien van de huidige schijf van vijf rijzen er bij Volvoed een aantal vragen; Wat is de oorzaak van de verandering in 'adviesvoeding'?
Wat als er geen universeel voedingsadvies bestaat?
Volgt het advies het op dat moment aanwezig aanbod van voeding?
Volgt het advies een op stimuli gebaseerde lobby?
Wat als een dieperliggend mechanisme de oorzaak is van het veranderde voedingsadvies? Laten we als Volvoed zijnde eens benoemen dat door subsidies voor melkboeren er een overschot aan melk ontstond, 'de melkplas'. En vergeet ook niet de 'boterberg'. Deze leidde in onder andere Rusland tot verbolgenheid bij de zuivelindustrie doordat Nederland boter en kaas voor absurd lage prijzen kon exporteren en daarmee de Russische markt overspoelde met zuivel uit onze eigen polder.
Europese subsidies spelen dus een grote rol binnen de voedingsindustrie. Stel je eens voor welke belangen er meespelen bij het bepalen van een voedingsadvies aan een bevolking van krap 18 miljoen mensen. Stel je eens voor als men een universeel voedingsadvies gaat opstellen voor alle 6 miljard mensen op deze aarde. Welke bedrijven gaan het meeste baat hebben bij dat advies?(denk aan Unilever) Welke coöperaties spinnen het meeste garen bij dat advies? Welke fabrieken kunnen er door het advies sluiten?(denk aan vleesverwerkingsfabrieken) Welke fabrieken kunnen er uitbreiden door het advies?(producenten van samengestelde vlees- of visvervangers) Het is een wisselwerking op een schaal die we nauwelijks kunnen bevatten.
Mede door de globalisering van de voedingsindustrie kan men in Nederland aan praktisch elk voedingsmiddel komen. Elk product, van ananas uit de tropen tot aan gojibessen uit Peru en dennennaaldenthee uit Siberië. Maar wordt het advies afgestemd op de voedingsmiddelen die op dat moment populair zijn gemaakt? Of wordt het advies afgestemd op de voedingsmiddelen die het meest voorhanden zijn in de regio waar iemand zich bevindt? Met de globalisering kunnen we het laatste wel uitsluiten. De focus ligt al heel lang niet meer op lokaal. Denk aan de VOC-periode. En kent u de volgende uitspraak nog: 'Alles wat van ver komt is lekker'.
Waar volgens Volvoed in het voedingsadvies van het voedingscentrum volledig aan voorbijgegaan wordt is voeding die lokaal te produceren is. Welke gewassen groeien er in het klimaat dat Nederland heeft? En wat kunnen we met de opbrengst van die gewassen produceren? Wat als om welke reden dan ook, er geen import meer kan plaatsvinden? Wat zouden we dan nog wel in de winkels kunnen kopen en wat niet? En aan voorgaande vragen gelieerd; wat is gezonder voor een mens? Samengestelde producten, denk aan vlees- en visvervangers(dat zijn oorsprong vaak kent uit ontwikkelingslaboratoria). Of een stuk rundvlees dat van een koe afkomstig is die in een weiland heeft staan grazen? Of geen van beide?
Volvoed is voorstander van onbewerkt eten en voeding die niet samengesteld is! Dat vinden we bij Volvoed heel belangrijk. Dat is voor ons de definitie van gezonde voeding. Al willen we daar gelijk bij zeggen dat er geen universeel gezonde voeding bestaat en voor ons is de schijf van vijf daarom ook nutteloos. Als een van de vennoten van Volvoed brood eet dat met bakkersgist gerezen is, dan krijgt hij darmklachten. Als een andere vennoot van Volvoed spinazie eet dan krijgt hij darmklachten. En als de derde vennoot van Volvoed zuivelproducten eet dan vullen zijn longen en sinussen zich met overdadig slijm. En toch staan alle drie de voedingsmiddelen in het voedingsadvies van het voedingscentrum; de schijf van vijf. Voor ons is het de schijf van wat? Wat past bij jou? Welke voeding past het beste bij de huidige conditie, fitheid en medische historie van het menselijke lichaam? Dat is waar het in onze ogen werkelijk om zou moeten gaan.
Ga dus vooral af op je eigen behoefte, een uitgebreide variatie binnen die behoefte en niet zozeer op een model dat probeert een universele oplossing te bieden. De schijf van vijf is er vooral om een industrie te creëren, te beëindigen of de mensen te stimuleren om een industrie op gang te brengen en op gang te houden. Het heeft weinig te maken met het begaan zijn met volksgezondheid.
Reactie plaatsen
Reacties